Robert Oscar Johannes Geurten
Leiden, 14 januari 1958
Een aquarel van de Franse architect/archeoloog Jean-Claude Golvin: een ensemble van Gallo-Romeins bouwwerken bij het huidige Franse Sanxay.
Het was - zover nu bekend - een heilig kuuroord, bestaande uit een bijzonder tempel complex, een forum, een badhuiscomplex, logie complexen, stallen en een specifiek Gallo- Romeins theater. Het geheel stond op zichzelf in het landschap en was zeer waarschijnlijk ( door het karakter en opzet ) een voortzetting/transformatie van een spiritueel Gallisch oord.
Het is een dergelijk opgericht ensemble wat mij al op vroege leeftijd fascineerde: de specifieke plaatsing van bouwwerken in het landschap, typologie van bouwwerken en betekenis die het voor de Gallo-Romeinen heeft gehad.
De Franse uitgave Astérix Le Domaine des Dieux: in 1973 uitgegeven als de Nederlandse Asterix en Het Romeinse Lusthof. Het onoverwinnelijke Gallisch dorpje dreigt door een meesterzet van de Romeinen "opgeslorpt" te worden door een implementatie van de Romeinse (bouw)cultuur. Een persiflage op het Amerikaanse imperialisme en haar kenmerkende nietsontziende modernistische benadering...Het Klassieke als Moderniteit. In werkelijkheid is Gallië nooit geheel geromaniseerd geweest. Een bovenlaag van elite en handelaren profiteerden van de Romeinse cultuur en levenswijze (waar veelal wel een "hoge prijs voor moest worden betaald"..) en de grote onderlaag van het platteland bleven hun traditionele Keltische levenswijze trouw. Het duurde pas tot eind 3e eeuw n. Chr. eer er sprake was van een zeker geromaniseerd Gallië. Het wantrouwen van Asterix is dan ook excellent uitgebeeld...
De relatie van het Gallische (Keltische) TECTO/ TEKTO en het Griekse TEKTON zit in het bouwen in houtconstructies. Griekse en Keltische tempels waren oorspronkelijk in een houtconstructie opgericht. Perzische en Egyptische invloeden hebben in de Griekse tempels een transformatie laten ontstaan in een bouwwijze met natuursteen en keramische elementen. De houten dakconstructie voor het dak is daarbij behouden, echter in aangepaste vorm. De relatie is niet vreemd: Grieken en Kelten waren beiden onderdeel van oorspronkelijk Indo-Europese volken/cultuur, waar ook de Germanen, Slaven, Italiërs (Romeinen) en volken uit Iran (Perzie) en Nood-India/Pakistan onderdeel van waren...
Bovenstaande afbeeldingen tonen twee theorien van het oorspronkelijke gebied van waaruit de Indo - Europese talen (en in zekere mate de cultuur) zich hebben verspreid.
De uitgaven van resp. Oostenrijks-Amerikaanse, Egyptische en Franse architecten Rudofsky, Fathy en Ravéreau hebben tot een grote bewustwording geleid van de werkelijke kwaliteit van de Vernacular architecture en beperking van de Modernistische Westerse cultuur.
De stelling van Ravéreau is veelzeggend: "Le M'Zab est prestigieux sans intention de prestige". M'Zab: een Islamitische cultuur in de Algerijnse Sahara met een eeuwenlange levens- en bouwtraditie; die Ravéreau op een indrukwekkende wijze omschrijft en in beeld brengt en waar lessen uit zijn te leren.
Fathy heeft op een overtuigende wijze aangetoond om met een hernieuwd gebruik van leemstenen op een ecologische, economische en kunstzinnige wijze bouwwerken op te richten voor de grootste groep van de wereldbevolking : "The Poor". Het door de Westerse Modernistische cultuur gedomineerde Egyptische regime verwierp zijn voorstellen. Zelfs de Egyptische "Poor" verwierp uiteindelijk zijn voor hen gebouwde nederzetting New Gourna, omwille van profijt uit illegale opgravingen in hun oorspronkelijke nederzetting Gourna.
Rudofsky introduceerde een architectuur uitgevoerd als een spontane, innovatieve en blijvende activiteit van een groep mensen binnen een bepaalde samenleving. Een activiteit, als een manier van leven i.p.v. een kunst in/van het bouwen, of als een manier van bouwen, waarin de kunst op een vanzelfsprekende wijze onderdeel is. Deze groep van mensen vormen geen onderscheid in hun samenleving; niet zoals voor de architect in de Westerse Cultuur gebruikelijk is: daarom "Architecture Without Architects"...Met voorbeelden uit de gehele wereld.
Dergelijke vakliteratuur heeft ons meer te bieden dan monografiën over architecten, welke ons een éénzijdige benadering van het bouwen en architectuur geven, ondanks zekere inzichten, ontwerpkwaliteiten en vakmanschap.
De binnenplaats van een woning in Utrera (Andalusië / Spanje). Een symbiose van Moorse (Islamitische) en Renaissance (Westerse) cultuurelementen tot een harmonisch geheel. Spiritualiteit vanuit het Islamitische en Christelijk geloof, zonder dit specifiek te benoemen. De bouwwijze is dezelfde voor de moskee/kerk (publieke ruimte), als voor de woning (private ruimte). De woning heeft echter een meer bescheiden gebruik van materialen en ornamenten (symboliek), maar wel in dezelfde "Grandeur". Detaillering afgestemd op pragmatische én esthetische/spirituele overwegingen. Let op de dakrand beëindiging, vensterafsluiting, entree-omkadering, de bescheiden kleuraccenten... Verhoudingen en gebruik in afstemming met de mens... Architectuur voor een ieder.... Bouwen en architectuur ontstaan in de Spaanse cultuur, die zich heeft verspreid over Zuid- en Noord Amerika en Filipijnen en al eeuwen lang betekenis heeft. Een les voor "Less is more"....
Kerk Ermita de la Virgen de los Remedios in Velez-Malaga (Andalusië / Spanje). Vergelijk deze Christelijk/Moorse bouwwijze met de bovenstaande woning in Utrera: de elementen zijn voor de kerk zelfs meer ingetogen en soberder uitgevoerd. Het bouwelement met klokken is asymmetrisch gepositioneerd, in tegenstelling met de Renaissance bouwstijl principes, met symmetrie als haar basismethodiek.
Kathedraal en Giralda, Sevilla (Andalusië / Spanje): de Kathedraal is het bouwdeel links in een Gotische bouwstijl met latere aanpassingen in een Renaissance bouwstijl. Dit bouwdeel is respectloos/met machtsvertoon IN het voormalige moskee bouwdeel gebouwd! De toren (Giralda) is een oorspronkelijke Moorse (Almohadische) bouwstijl gebouwd. De Koutoubia in Marrakech was het voorbeeld. Het bovendeel is door de Christelijke veroveraars in een latere fase getransformeerd als een klokkentoren in Renaissance bouwstijl: een ongekende en betekenisvolle symbiose van twee culturen in harmonie! Een les voor de modernistische Westerse cultuur en architectuur...Het op een harmonische wijze transformeren zonder verlies van karakter van de oorspronkelijke bouwwijzen. De twee bouwwijzen hebben overigens hun roots in het Romeins- Byzantische bouwen; te samen met het vakmanschap van de bouwers, een verklaring van de harmonie..
De oorsprong van NOVIOTECTO
NOVIOTECTO is een uitwerking van een langdurige zoektocht. Een zoektocht die op jonge leeftijd is begonnen met een fascinatie en studie van de Kelten: een volkerengroep en cultuur die vanuit Zuid-Duitsland/Bohemen uitzwermde over een groot deel van Europa en daardoor in direct contact kwam met de Griekse en Romeinse beschaving. De Grieken noemden hen: Keltoi en Galatai. De Romeinen gaven de Kelten een andere naam: Galli - Galliërs. Uiteindelijk zijn het de Romeinen die deze Keltische cultuur door verovering en kolonisatie hebben onderdrukt. Desondanks hebben de Romeinen de Keltische cultuur nieuwe impulsen gegeven, m.n. wat betreft het bouwen en architectuur.
Romeinse en Gallo-Romeinse bouwwerken vormden de eerste stappen voor mijn fascinatie voor het bouwen en architectuur. Ik kijk nu terug naar een tijd van - toen al - veel onderzoek, ontwerpen, schetsen, tekenen en (model)bouwen van Keltische en Gallo-Romeinse bouwwerken, vestingwerken, nederzettingen en steden - het maken van een "plek": het leven in een wereld van verbeelding. Asterix en Obelix - als Galliërs - raakten een gevoelige snaar...
Door de studie van de Kelten kwam ik in contact met een geheel andere denkwijze en spiritualiteit. Het fascineerde mij dat het dagelijks leven bij de Kelten (en de verwante Germanen) volledig onderdeel was van een religieuze beleving, ofwel van spiritualiteit. Het bouwen en het stichten van nederzettingen hadden naast het pragmatische tevens een voornaam spiritueel aspect. De fascinatie ging zo ver, dat ik mij na de middelbare school verder wilde bekwamen in de kennis over de Kelten en Gallo-Romeinse cultuur: een studie archeologie leek de volgende stap. Stimulansen om juist gebruik te maken van mijn creativiteit en mijn grote belangstelling voor techniek leidden echter naar een andere studie: bouwkunde...
Na mijn studie bouwkunde en decennia lange ervaring in de bouw en architectuur heb ik verschillende perspectieven op architectuur intensief onderzocht. Architecten en andere deskundigen hebben uiteenlopende meningen, vaak met citaten van invloedrijke (modernistische) architecten zoals Le Corbusier:
L'architecture est le jeu savant, correct et magnifique, de formes assemblées sous la lumiere
In mijn carrière merkte ik echter dat er veelal discrepanties waren tussen de intenties en verwachtingen van betrokken partijen in het bouwproces. Gelukkig heb ik ook projecten geleid waar intenties, verwachtingen en respect voor elkaars vakmanschap centraal stonden, hetgeen een impuls gaf om tot een vernieuwde benadering van het bouwproces en het bouwen te komen.
Inspiratie vond ik vooral buiten de gangbare architectuurbenaderingen: in de volksarchitectuur (vernacular architecture- dit begrip zal ik vanaf nu gebruiken) van culturen over de gehele wereld.
Drie uitgaven van architecten en hun relatie met vernacular architecture/traditioneel bouwen waren en blijven voor mij een bron van inspiratie:
Bernard Rudofsky - Architecture Without Architects (1964)
Hassan Fathy - Architecture for the Poor (1973)
André Ravéreau - Le M'zab, une lecon d'architecture (1981)
Vernacular architecture richt zich op een menselijk benadering van het bouwen: vakmanschap en het alledaagse, waarbij bouwprocessen en het bouwen in samenwerking met gebruikers en ambachtslieden plaatsvinden. In tegenstelling tot modernistische architectuur, die vaak gebaseerd is op vooraf vastgestelde ontwerpen, wordt bij de vernacular architecture gebouwd vanuit traditionele methoden en lokale context. Door studie van modernistische architectuur en verschillende culturen heb ik inzicht gekregen in tekortkomingen van modernistische architectuur. Ik pleit dan ook voor een meer ervaringsgerichte en leefbare architectuur:
NOVIOTECTO
NOVIOTECTO als hommage aan de Kelten; uit het gelatiniseerde Gallisch :
NOVIO -, nieuw (hernieuwd) en - TECTO, dak / onderdak-verblijf.
Tevens blijkt de relatie met het oorspronkelijke Grieks;
TEKTON: timmerman, bouwer. Te samen met het woord ARCHI: hoofd/opper; het woord ARCHITEKTON:
hoofd timmerman/bouwer: bouwmeester
De Romeinen hebben dit woord te samen met de Griekse bouwwijze overgenomen. ARCHITEKTON noemde zij ARCHITECT en hebben het tevensgekoppeld aan het bouwen van/door een architect: ARCHITECTURA. Een nieuw begrip naast het reeds gangbare AEDIFICARE (bouwen, oprichten).
Het doel van NOVIOTECTO
NOVIOTECTO streeft naar een dieper begrip van architectuur, dat verder gaat dan alleen de kunstzinnige betekenis. Het benadrukt de noodzaak om de spirituele en onbenoembare aspecten van bouwen en architectuur te erkennen, die essentieel zijn voor het ervaren, beleven en begrijpen van de ruimte waarin we leven. Er is een diversiteit aan architectuurtheorieën; architecten hebben de meest uiteenlopende facetten van het bouwen en architectuur op hun website staan (duurzaam is de meest voorkomende...).
De moderne westerse cultuur worstelt met maakbaarheid, vernieuwingsdrang en de essentie van het menselijk bestaan. Spiritualiteit is een cruciaal element dat de ziel van architectuur vormt, en het negeren hiervan leidt tot een zielloze leefomgeving. Ik pleit ervoor dat het bouwen en architectuur voor iedereen toegankelijk zal zijn en dat de essentie van het bouwen en architectuur wordt herontdekt.
NOVIOTECTO is een manifest om voor een ieder te komen tot een omgeving die weer leefbaar is.
Dat doel kan alleen bereikt worden door de essentie onder ogen te zien.
De essentie is enkelvoudig, maar manifesteert zich in een diversiteit van verschillende aspecten. Deze aspecten bepalen het bouwen en architectuur en geven een aanzet naar leefbaarheid:
Aspecten van Architectuur:
De Romeinse bouwmeester/architect Vitruvius benoemt in zijn uitgave De Architectura Libri Decem de essentie van / in het bouwen / architectuur - een triade:
- VENUSTAS (schoonheid)
- UTILITAS ( doelmatigheid )
- FIRMITAS ( stevigheid, duurzaam)
Van oorsprong is deze triade onderdeel van een klassieke vormentaal én het traditionele bouwen/architectuur (vernacular architecture/arquitectura popular): architectuur als Kunst van / in het bouwen: Bouwkunst.
De triade van Vitruvius zijn de hoofdaspecten. Hoe deze vorm krijgen wordt bepaald door zeven aspecten:
1. Bouwen
2. Ruimte, vorm en licht
3. Betekenis
4. Kunst/Poëzie
5. Genius Loci
6. Identificatie
7. Triade van "werking"
Deze aspecten zijn in loop der tijd gevormd vanuit traditie (waar Vitruvius onderdeel van is) en logische/betekenisvolle vernieuwende ontwikkelingen.
Bouwen: Kennis en Kunde (ofwel Vakmanschap)
Ruimte, vorm en licht: als intrinsieke aspecten van architectuur - constructie, ordening/geometrie/verhouding, materialisering, kleur en textuur zijn hierin hoedanigheden.
Betekenis: Het belang van bouwen voor de mens én samenleving, zowel pragmatisch/economisch (utilitas/firmitas), symbolisch, ethisch/intellectueel als sociaal/cultureel (venustas/utilitas): orientatie, aanwezigheid (presentie/het tonen-uitbeelden) en typologie/"taal"- methodologie/wijze van bouwen zijn voorbeelden van betekenis.
Betekenis in/voor het dagelijks leven. Sociale- economische en culturele omstandigheden bepalen of een betekenis vaststaand is, verandert of levensvatbaar is. Politieke/bestuurlijke omstandigheden kunnen alleen betekenisvol zijn indien het een logische bijdrage levert aan het menselijk welzijn en leefbaarheid. Betekenis in religieuze zin is over het algemeen vaststaand (dogmatisch). Spiritualiteit is Betekenis met een hoofdletter: onbenoembaar en alomvattend.
Kunst/Poëzie: De rol van kunst, poëzie, mythe, symboliek en verbeelding in het creëren van bouwwerken (venustas).
Genius Loci: De afstemming van bouwwerken op spirituele en fysieke kenmerken en karakter van een locatie.
Identificatie: Hoe architectuur de identiteit/herkenbaarheid van een cultuur en individu weerspiegelt.
Triade van werking (spiritualiteit): De afstemming van architectuur op intentie, energiewerking en vakmanschap: ofwel de essentie van werking van het bouwwerk en omgeving op de mens en vice versa, ofwel geomantie.
Techniek is geen hoofd aspect. Constructie als techniek is onderdeel van het bouwen, vorm en ruimte en is als zodanig onderdeel van architectuur. Installatie-, elektra- en werktuigbouwkundige technieken zijn slechts dienende aspecten, waarvan de afhankelijkheid zo veel als mogelijk beperkt dient te worden. Ook Duurzaamheid is geen hoofdaspect: vakmanschap, het juiste bouwen /kennis en kunde is reeds duurzaam...
De uiting van het bouwen en architectuur is eveneens divers en verschillend:
-
historisch - periode en afstemming op een stijl
-
bouwtypen - privaat en publiekelijk (religieus/spiritueel, commercieel, industrieel, recreatief, militair, bestuurlijk...)
-
bouw hoedanigheid - in nieuwbouw, restauratie, renovatie of een combinatie van deze hoedanigheden
-
onderscheiding van architecten - beroemde en minder beroemde (lokale architecten): het uitdragen en tonen van specifieke kenmerken in zover betekenis hebben voor een samenleving/cultuur/de mens
Tot slot
Architectuur is een bouwwerk dat samenhangt met leefbaarheid, identificatie en betekenis; aspecten die mede samenhangen hoe een maatschappij/samenleving functioneert. Architectuur is niet anders dan een afspiegeling van een samenleving, cq het regime/de politiek van de samenleving. Met een aantekening: architectuur werd (en wordt) in nauwe samenhang met een elite gevormd (daar waar macht en geld aanwezig was/is). In een gezonde samenleving heeft de mens zeggenschap over zijn leefomgeving en kunnen daarin bouwwerken op een vanzelfsprekende wijze transformeren en vernieuwen. Onze samenleving is verworden tot een ongezond fenomeen; derhalve heeft het bouwen en architectuur geen betekenis meer in leefbaarheid. Het bouwen en architectuur is niet meer voor de mens, maar is onderdeel van het systeem welke de samenleving tracht maakbaar te houden.
In dat verband is een verwijzing naar het leven van de mensen in sloppenwijken een kwestie om stil te blijven staan. In dit fenomeen manifesteert het bouwen, architectuur en stedebouw zich in een andere orde. De vraag is hoe de triade en zeven aspecten hierin betekenis/waarde hebben? Interessante kwestie voor een nader onderzoek! Maar dit terzijde....
De Renaissance introduceerde de Romeinse klassieke vormentaal als ontwerpinstrument (feitelijk start hier de moderniteit). Architectuur werd beschouwd als zijnde een fenomeen voor publieke en voorname bouwwerken. Woon- en bedrijfsgebouwen werden niet als architectuur gezien: de bouwmethodieken voor deze bouwwerken waren afgestemd op traditionele bouwmethodieken. Geleidelijk aan werd de klassieke vormentaal ook voor deze bouwwerken toegepast.
De klassieke vormentaal verloor zijn zeggenschap vanaf de jaren 20 van de vorige eeuw. Nieuwe impulsen in de architectuur werden gegeven door het introduceren van nieuwe bouwmaterialen: staal, glas en beton: nieuwe vormen/ruimten en "het spel" met licht en constructie gaven ongekende mogelijkheden: - de moderne architectuur - er vormde zich een westerse modernistische mondiale "taal". Mondiaal vanwege het hoogtepunt van de westerse koloniale machten over het grootste deel van de wereld.
Dát Modernisme heeft de traditionele architectuur (van zowel de westerse als niet-westerse culturen!) omgevormd tot een betekenisloos en autonoom fenomeen, met een eigen "taal" die niet aansluit bij het dagelijks leven. Het verwerpt traditie maar houdt wel het traditionele begrip architectuur in stand. Feitelijk is het bouwen en architectuur verworden tot het ultieme modernistische maakbaarheidsfenomeen: DESIGN.
Modern en traditie zijn slechts door de mens vastgestelde fenomenen, die in identificatie leiden tot polarisatie. Het op een juiste wijze benaderen van het bouwen leidt tot architectuur die traditie en moderniteit ontstijgt en zal en kán alleen de mens als uitgangspunt nemen. De architect en stedenbouwkundige Leon Krier, gaf reeds een essentiele aanwijzing aan architecten:
"Build in such a way that you and your loved ones can find pleasure at any time in using your buildings, looking at them, living, working, holidaying and growing old in them"
"Build in such a way that the concepts of your design is valid as a principle of both architecture and urbanism"
NOVIOTECTO gaat in ieder geval de enorme uitdaging aan met een hernieuwd inzicht... Een vernieuwde aanpak. Nieuwe wijze van organiseren van het bouwproces. Nieuwe wijze van onderwijs in bouw en architectuur... Een nieuw inzicht in materialen en hun essentiële eigenschappen (een bewustzijn dat in traditionele culturen vanzelfsprekend was): de eerste stap richting vakmanschap. Een werkelijk innovatieve aanpak van bouw en architectuur: respect voor elkaar, elkaars vakmanschap, respect voor de omgeving, een bewustzijn van kwaliteit en leefbaarheid!
NOVIOTECTO wordt voorgesteld als een aanzet in een discussie. Het vormt niet anders dan een kader voor het bouwen:
NOVIOTECTO: een benadering van bouwen en leefomgeving, waarin de mens centraal staat.
NOVIOTECTO: een benadering die traditie respecteert, onderzoekt en die moderniteit slechts beschouwd als een vernieuwend aspect, indien deze op een logische wijze kan worden geïmplementeerd: ofwel, als het betekenis heeft voor zowel de mens als de samenleving.
NOVIOTECTO: een benadering waarin betekenis het veelomvattende begrip is; gerelateerd aan pragmatische én kunstzinnige/poëtische aspecten van/in het bouwen, al naar gelang een specifieke afstemming. Het bouwwerk is een afspiegeling van een zekere betekenis én kan hierdoor (extra) waarde geven in het gebruik. Betekenis wordt door de mens bepaald, maar betekenis kan ook veranderen/transformeren: het juiste bouwwerk zal dan ook een (zekere) verandering/transformatie kunnen ondergaan.
NOVIOTECTO: geeft géén definitie/theorie van architectuur : architectuur is als de samenleving een bouwwerk als zodanig benoemt en het bouwwerk als harmonisch/ in welzijn ervaart, beleeft en begrijpt. Realiseren dat het bouwen een proces is, waarin respect van alle bouwbetrokkenen evenwaardig is. Een juist ontwerp wordt op een vanzelfsprekende wijze gedragen door alle bouwbetrokkenen, zoals in traditionele culturen gebruikelijk was (is).
NOVIOTECTO: een benadering waarin duurzaamheid niet benoemd hoeft te worden: traditioneel bouwen is in essentie duurzaam. De Westerse Moderniteit is in essentie niet duurzaam en zal in de huidige ontwikkelingen nimmer duurzaam worden...Het benoemen van duurzaamheid in relatie met het bouwen en architectuur, geeft al aan dat er van een onjuiste benadering wordt uitgegaan!
NOVIOTECTO: een benadering die nog in ontwikkeling is: research & development met in achtneming de diversiteit van culturen en daarbij behorende bouwwijzen/ architectuur. De triade van Vitruvius met de 7 aspecten vormen de basis tezamen met het open staan voor transformatie.
NOVIOTECTO: een benadering die uitgaat van een triade van "werking":
Intentie (voornemen - ethiek - schoonheid)
Energiewerking (geomantie; kosmos/natuur/mens)
Vakmanschap (kwaliteit - kennis en kunde - schoonheid)
In de afstemming kosmos/natuur/mens ligt hierin de relatie én respect voor de leefomgeving. Bouwen is altijd een ingreep op de Natuur: de traditie leert ons dat de mens hier oorspronkelijk op de meest respectvolle en zorgvuldige wijze mee om ging. De triade was hierin leidend...is leidend in het Nu en daardoor ook in de toekomst...Respect voor de Natuur /Aarde betekent ook voor bepaalde plekken: niet bouwen! Respect begint met het erkennen van verschillen: het is de uitdaging hoe hiermee om te gaan…
NOVIOTECTO: erkent geomantie. Geomantie van westerse en niet- westerse culturen geven hierin richting: het oud- Indiase VASTU SHASTRA en Chinese FENG SHUI blijven betekenisvol, in eerste plaats door deze benaderingen te bestuderen en "werking"te begrijpen, ervaren en beleven. In de tweede plaats door te luisteren naar zijn/haar eigen intuitie en "werking"af te stemmen op het bouwproces.